سعدی به روایت مستشرقین (۱)


سابقه آشنایی با سعدی در آلمان به قرن ۱۷ میلادی بازمی‌گردد. زمانی که  آدام اولئاریوس (Olearius) به همراه هیئتی از دربار شلزویگ-هوشتاین به فرمان هرتسوک فردریک سوم برای عقد قراردادهای تجاری به دربار پادشاهان صفوی فرستاده شد. 

اولئاریوس مقدمات زبان فارسی را از یکی از ملاهای مدرسه شماخی که محب‌علی نام داشت و دوستش اونباشی امامقلی فراگرفته بود. در طول اقامتش در ایران دوماه در اردبیل و شش ماه در اصفهان در تکمیل زبان فارسی کوشید. بعدها شاه ایران هیئتی را به شلزویگ اعزام کردن که دو تن از این هیئت به نامهای حق‌وردی‌خان و پسرش رضا در آلمان ماندند. که بعد از گرویدن به دین مسیح نام‌ پدر به فردریش کریستیان و پسر به هانس گئورگ فارس تغییر یافت. 

این پدر و پسر بعدها به اولئاریوس کمک فراوانی در ترجمه گلستان به زبان آلمانی کردند و برای اولین بار این ترجمه به سال ۱۶۵۴م. منتشر شد.

ترجمه اولئاریوس از گلستان با چنان اقبالی روبرو شده که در میان سالهای ۱۶۶۰تا ۱۸۰۰ یازده بار به زبان‌های مختلف اروپایی منتشر می‌گردد. 

آدام اولئاریوس

بدون تردید از تاثیرات ترجمه اولئاریوس در ممالک آلمانی زبان است که نزدیک به دویست سال بعد فرد دیگری مجذوب و واله و شیدا در باب شخصیت و آثار سعدی به نام کارل هانریش گراف پیدا می‌شود که ترجمه‌ها و کارهای او نقطه عطفی در سعدی‌شناسی و سعدی‌پژوهی در ممالک آلمانی زبان می‌گردد. 

او مستشرق آلمانی و متخصص در الهیات و محقق در زبان و فرهنگ شرق که در استرازبورگ و لایپزیگ آموزش دید . عمده تحقیقات او در کتاب عهد عتیق، اسفار آن و تاریخ اسلامی بود. 

کارل هانریش گراف

گراف در سالهای ۱۸۳۶-۱۸۳۳م. در دانشگاه استراسبورگ به تحصیل الهیات و زبان‌های شرقی پرداخته و در سال ۱۸۴۶م. مدرک دکتری خود را در رشته فلسفه از دانشگاه لایپزیک اخذ می‌کند. 

باوجود تسلط و مهارت او در تاریخ کتاب عهد عتیق علاقه فراوانی به زبان فارسی و کتاب‌های گلستان و بوستان پیدا می‌کند و از همین رو موفق می‌شود در سال ۱۸۴۶م. گلستان سعدی را به زبان آلمانی ترجمه و توسط انتشارات بروکهاوس(Brockhaus) در لایپزیک منتشر می‌کند. 

در سال ۱۸۵۰م. نیز ترجمه خود از بوستان را توسط انتشارات هوکهاوزن (Hochhausen) در حالی منتشر می‌کند که تا آن زمان تنها یک ترجمه مغلوط و ضعیف از این کتاب به زبان آلمانی  وجود داشت.در همین سالها گراف ۳۱ غزل از سعدی را نیز ترجمه و در مجله آلمانی (ZDMG) منتشر نموده است. 

اصلی‌ترین و مهمترین کار گراف چاپ و انتشار بوستان سعدی اشاره کرد با ترجمه و شرح مبسوطی به سال ۱۸۵۸م. در وین به چاپ رسانده است. 

ویژگی مهم ترجمه‌های گرف چه از گلستان و چه بوستان تطبیق کامل متن آلمانی با فارسی است، بگونه‌ای که یک کپی واقعی از متن فارسی را البته به زبان آلمانی به خواننده ارائه می‌دهد. این موضوعی است که خود او در همه ترجمه‌هایش بر آن تاکید دارد.  بزرگ علوی نیز بر این موضوع تاکید دارد و می‌نویسد: 

«ترجمه گراف از این جهت اهمیت دارد که تا اندازه مقدور به سبک بیان سعدی در گلستان وفادار مانده و کوشش او در پیروی از نثر مسجع و ترصیع آشکارست و از همین جهت مقام ممتازی در ادبیات آلمان احراز کرده و هنوز هم به اعتبار خود باقی است. 

ترجمه‌های گراف در قرن‌های بعد همچنان مورد توجه است. دیتر بلمن (Dieter Bellmann) در سال ۱۹۸۲ در لایپزیک وایمار به «تنقیح گلستان از روی ترجمه گراف می‌پردازد و به صورت شایسته‌ای آن را منتشر می‌کند. 

بلمن ترجمه گلستان گراف را که متعلق به ۱۵۰ سال پیش بوده به صورت زبان امروزی بازنویسی می‌کند تا برای همگان قابل درک باشد. 

گراف در ترجمه‌ و شرح‌های خود بالاخص شرح بوستان سعدی از شرح مصطفی بن شعبان سروری (در: ۹۶۳م.) بر بوستان و گلستان بهره برده است. 

در چاپ بوستان سال ۱۸۵۸ به شکلی قاعده‌مند واژگان در پاورقی ترجمه و توضیح داده شده است و  گراف همچنین در مواردی اختلاف نسخ نیز البته بدون ذکر نام نسخه بدل را متذکر شده است. هرچند خود گراف در مقدمه این شرح توضیح می‌دهد که بهره فراوانی از شرح سروری برده اما در برخی مواقع نیز در تبیین لغات از واژه‌نامه برهان قاطع و یک واژه‌نامه دیگر بهره برده است. 

چاپ و انتشار بوستان سعدی در سال ۱۸۵۸م. توسط دیوان امپراتوری و دفتر چاپ دولتی در وین به شکل شگفت‌انگیزی زیبا و چشم نواز است. 

صفحات عناوین آن دارای شمسه‌هایی هشت‌پر با نقوش اسلیمی و در رنگ‌های لاجوردی، شنگرف، سبز و طلایی است. و همچنین دارای سرلوحه‌ای آغازین زیبایی با همان رنگ‌ها و نقوش اسلیمی و ختایی و کتیبه‌ای در وسط که عنوان کتاب و عبارت بسم الله الرحمن الرحیم در آن آمده است.

متن با خط نستعلیق زیبا و حاشیه‌ها به خط نسخ و در صفحه‌آرایی کتاب از ترکیب‌بندی و گرید مناسب و بسیار چشم نواز، زیبا استفاده شده به شکلی که این کتاب بسیار خوش‌خوان جلوه می‌نمایاند. 

همچنین در پایان کتاب فهرستی از حکایات و لغات مشروحه کتاب آمده که بسیار کاربردی و قابل توجه است. 

دیدگاه‌ها غیرفعال است!