در روز دوشنبه چهارم تیرماه سال ۱۴۰۳ جلسۀ رونمائی کتاب «فهرست کتابهای چاپ سربی کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا» با همراهی کتابخانۀ مسجد اعظم قم و در محل سالن اجتماعات این کتابخانه و همچنین همکاری مجمع کتابخانههای تخصصی استان قم (مکتا) برگزار شد.
در ابتدای نشست طی صحبتی مقدماتی اشاره نمودم که اولین کتاب به خط عربی با عنوان «صلاة السواعی» در سال ۱۵۱۴م در فانوی ایتالیا منتشر شد و بعد از این تاریخ است که چاپ و انتشار کتاب به خط و زبان عربی و بعدتر به زبان فارسی در دنیا آغاز میگردد.
طی این سالها تا آغاز دوران جدید چاپ و نشر، هزاران کتاب به این خط و زبان در دنیا منتشر شده است که متأسفانه آگاهیها و اطلاعات ما از تعداد، تنوع موضوعی و جغرافیای انتشار آنها بسیار اندک است. چرا که توجه آنچنانی به شناسایی، فهرستنگاری و انتشار اطلاعات آنها در کتابخانهها، موزهها، کلکسیونهای شخصی و … نشده است.
اولین فهرست از کتابهای چاپی را کتابخانۀ بادلیان در آکسفورد به سال ۱۶۷۴م منتشر میکند و بعد از این تاریخ است که کتابخانههای مختلف برای اطلاعرسانی و اشاعۀ اطلاعات کتابهای چاپی دست به انتشار فهرستهای مختلفی میزنند.
سابقۀ اطلاعرسانی کتابهای چاپی فارسی در دنیا حدود دو قرن است. اولینبار در سال ۱۸۵۲م برنهارد دارن فهرستی از کتابهای فارسی و عربی موجود در آکادمی موزۀ آسیایی سنپترزبورگ را در مجلۀ انجمن شرقشناسی آلمان منتشر می کند و بعد از این تاریخ طی سالها فهرستهای دیگری در این موضوع توسط کتابخانههای مختلف منتشر میشود. مثلا «فهرست کتابهای فارسی کتابخانۀ ملی فرانسه» که توسط شوآب نگاشته شده به سال ۱۸۷۵م انتشار مییابد و یا «فهرست کتابهای چاپی فارسی در کتابخانۀ موزۀبریتانیا» که توسط ادواردز ادوارد بهنگارش درآمده به سال ۱۹۶۶م منتشر میشود.
با همۀ ارزشمندی این فهرستها که کمک قابل توجهی به پژوهشگران نموده از جمله ضعفهای این فهارس عدم تسلط و احاطۀ فهرستنگاران این کتابخانهها به زبان فارسی و حتی عربی است که موجب گردیده اطلاعات دقیق و کاملی از این کتابها ثبت نشود. حتی در مواقعی دیده شده به علت عدم آشنایی کافی فهرستنگار با زبان فارسی بسیاری از کتابهای فارسی چون به خط عربی است در زمرۀ کتاب های عربی انگاشته شود.
کمبود متخصص در این حوزه موضوع موجب شده است که اولا بسیاری از کتابخانههای دنیا اقدام به فهرستنگاری کتابهای فارسی و حتی عربی مخازن خود نکنند، یا اگر این کار انجام شده باشد نیز با دقت لازم به سرانجام نرسیده باشد و فهرست تهیه شده حاوی اطلاعات کامل نبوده و بعضا همین اطلاعات نیز مغلوط باشد.
«فهرست کتابهای فارسی چاپ سربی در کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا» اولین فهرست از این نوع کتابهاست که توسط یک ایرانی متخصص و آشنا به تاریخ چاپ و نشر بهنگارش درآمده است. به گمان من انتشار این فهرست نقطۀ عطفی برای تاریخ کتاب به زبان فارسی در دنیا بهشمار میرود. چرا که توجه کتابخانههای مختلف دنیا و حتی ایران را به این مهم جلب میکند که این منابع ارزشمند میبایست مورد دقتنظر و توجه بیشتری قرار گرفته و بهصورتی ویژه توسط متخصصین فهرستنگاری گردند.
امیدوار هستم که بسیاری از کتابخانههای دنیا منجمله کتابخانههای بریتانیا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، اتریش، هند و روسیه که بیشترین سهم در انتشار کتابهای فارسی در این کشورها بوده و تعداد قابل توجهی از این نوع منابع را در مخازن خود دارند هرچه سریعتر و با کارگرفتن متخصصین ایرانی و یا زیر نظر آنها به فهرستنگاری کتابهای فارسی خود بپردازند.
در ادامه نیز آقای دکتر بوذری طی صحبتهایی مبسوط به معرفی کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا و بخشهای مختلف این کتابخانه و چگونگی عضویت و استفاده از منابع در این کتابخانه پرداختند و در خصوص شیوۀ کار خود در فهرستنگاری کتابهای فارسی چاپ سربی و ویژگیهای این فهرست پرداختند. و در انتها نیز حضار سؤالاتی در خصوص این کتابخانه مطرح و ایشان پاسخگو بودند.
متن کامل این صحبتها و همچنین فیلم این جلسه بهزودی بر روی فضای مجازی بارگذاری خواهد شد.
افراد شرکتکننده در جلسه رونمایی
مدیران کتابخانههای مختلف قم آقایان اسماعیل راهنورد (کتابخانۀ مسجد اعظم)، حسن رجبیان (کتابخانۀ مدرسۀ فیضیه)، محمدمهدی شجاعی (کتابخانۀ دانشگاه ادیان)، صفر فلاحی (کتابخانۀ آستانۀ حضرت معصومه)، اسماعیل مهدوی راد (کتابخانۀ تخصصی ادبیات)، محسن ملکلی (کتابخانۀ تخصصی فقه و اصول)، پیرانی (مرکز اسناد حوزههای علمیه)
پژوهشگران
دکتر عماد هلالی، استاد مصطفی مطبعهچی، استاد سیدرضا باقریان موحد، دکتر فاطمه آقایا، فیضپور، جعفری و …
زهراحسننژاد؛ ؟علوی؛ طیبه حاجباقریان؛ طیبه گلوردی؛ حمیده روزبهانی؛ نجمه باقریان؛ بنتالهدا موحدیمحب؛ زهره مولوی؛ طاهره وصالی