با وقوع انقلاب، انحلال، ادغام و مصادره برخی از مراکز فرهنگی از یک سو و از سمتی دیگر ظهور برخی از نهادهای انقلابی و فرهنگی زمینه را برای ظهور و توسعه شکل‌های جدید نشر و کتابفروشی ایجاد می‌شود.
ادغام مؤسسات خصوصی و شبه دولتی چون فرانکلین و بنگاه ترجمه و نشر و تبدیل آنها به نام مؤسسه انتشارات علمی و فرهنگی و یا مصادره انتشارات خصوصی امیرکبیر و انتقال آن به سازمان تبلیغات اسلامی نتیجه‌اش توسعه و ظهور کتابفروشی‌های دولتی و شبه دولتی بعد از انقلاب است.
یکی از مهمترین سازمان‌های فرهنگی نو ظهور بعد از انقلاب «سازمان تبلیغات اسلامی» است. این سازمان در سال ۱۳۶۰ با نام «نهاد شورای عالی تبلیغات اسلامی» تأسیس و بعدها به سال ۱۳۶۴ به عنوان «سازمان تبلیغات اسلامی» فعالیتهای خود را ادامه می‌دهد. این سازمان از همان سالهای اولیه تأسیس و با مصادره مؤسسه انتشارات امیرکبیر و چاپخانه سپهر سعیش بر این است که در عرصه فعالیتهای کتاب محور بعد از انقلاب حضوری فعال داشته باشد.
بعد از مصادره مؤسسه انتشارات امیرکبیر عبدالرحیم جعفری در سال ۱۳۶۴ این مجموعه با نام «مؤسسات عام المنفعه غیرانتفاعی امیرکبیر» و شماره ثبت ۲۹۱۸ در اداره ثبت شرکت‌ها رسما ثبت گردید.
امیر کبیر در چارت سازمانی «سازمان تبلیغات اسلامی» مستقیما زیر نظر ریاست سازمان (در حال حاضر حجه‌الاسلام والمسلمین محمد قمی) قرار دارد.
هیئت مدیره فعلی «مؤسسات عام المنفعه غیرانتفاعی امیرکبیر» عبارتند از:
- محمد قمی اویلی (رئیس هیئت مدیره)
- علیرضا مختارپور ( نایب رئیس هیئت مدیره)
- میثم نیلی احمدآبادی (عضو هیئت مدیره)
- محمدرضا محمدخانی (عضو هیئت مدیره)
- سید علی موسوی (عضو هیئت مدیره)
- علی رمضانی (عضو هیئت مدیره)
- محسن پرویز (عضو هیئت مدیره)
- حسین شاه‌مرادی (عضو هیئت مدیره و مدیرعامل)
اهالی کتاب می‌دانند که کارنامه انتشارات امیرکبیر بعد از انقلاب تا به امروز به هیچ روی با قبل انقلاب آن قابل مقایسه نیست و البته موضوع بحث ما نیز نمی‌باشد.
عبدالرحیم جعفری به خوبی می‌دانست که توسعه نشر امیرکبیر منوط به نقدینگی بیشتر است و بهترین راه برای کسب این نقدینگی افزایش ویتریس فروش کتاب است.
با خروج عبدالرحیم جعفری از شرکت کتابهای درسی در سال ۱۳۵۴ تمام تمرکز او بر توسعه فروشگاه‌ها و تامین نقدینگی بیشتر برای توسعه امیرکبیر بود. بجز خرید فروشگاه‌های جدید و سازمان کتابهای جیبی و فروشگاه‌هایش و خرید بخشی از سهام شرکت سهامی انتشارات خوارزمی و کتابفروشی‌اش، امیرکبیر در هر یک از فروشگاه‌های زنجیره‌ای کورش هم یک غرفه داشت که کتابهای خود را در آن عرضه می‌کرد.
امیرکبیر با ۱۴ کتابفروشی زنجیره‌ای و شبکه فروش و پخش کتاب وسیعی که قبل از انقلاب برای خود ساخته بود، امروز تنها به ۴ کتابفروشی در زیر مجموعه خود محدود شده است!
جدول کتابفروشی‌های امیر کبیر قبل از انقلاب
| نام فروشگاه‌ها | مکان |
| فروشگاه شماره ۱ | خیابان ناصرخسرو |
| فروشگاه شماره ۲ | خیابان شاه‌آباد (جمهور کنونی) |
| فروشگاه شماره ۳ | خیابان فردوسی- نزدیک میدان سپه |
| فروشگاه شماره ۴ | ابتدای خیابان نادری |
| فروشگاه شماره ۵ | خیابان شاهرضا (انقلاب فعلی) روبری دانشگاه تهران |
| فروشگاه شماره ۶ | بازار کتابفروشان (بین‌الحرمین) |
| فروشگاه شماره ۷ | میدان شهناز (امام حسین کنونی) |
| فروشگاه شماره ۸ | خیابان شاه مقابل فروشگاه بزرگ ایران |
| انتشارات خوارزمی | خیابان شاهرضا (انقلاب کنونی) روبروی دانشگاه تهران |
| فروشگاه مرکزی جیبی | خیابان شاهرضا (انقلاب کنونی) روبروی دبیرخانه دانشگاه تهران |
| فروشگاه جیبی ۱ | خیابان شاهرضا (انقلاب کنونی) چهاره‌راه کالج |
| فروشگاه جیبی ۲ | خیابان شاهرضا (انقلاب کنونی) خیابان وصال شیرازی |
| فروشگاه جیبی ۳ | خیابان نادری، جنب هتل نادری |
مطابق آنچه در وب‌سایت این انتشارات آمده در حال حاضر این فروشگاه‌ها مشغول به فعالیت هستند؟
جدول فروشگاه‌های امیرکبیر بعد از انقلاب
| نام فروشگاه | مکان |
| فروشگاه کتابهای جیبی | خیابان کریم‌خان جنب تقاطع میرزای شیرازی |
| فروشگاه جمهوری | خیابان جمهوری، روبروی باغ سپهسالار، کوچه درختی |
| فروشگاه بازارچه کتاب | خیابان انقلاب، روبروی سینما بهمن، بازارچه کتاب |
| فروشگاه فخر رازی | خیابان انقلاب، روبروی درب اصلی دانشگاه تهران، نبش خیابان فخر رازی |
در تمامی این سالها چاپ، نشر و فروش کتاب یکی از موضوعات مهم و مورد علاقه «سازمان تبلیغات اسلامی» و نهادهای وابسته و زیرمجموعه‌اش بوده است. و بجز انتشارات امیرکبیر و چاپخانه سپهر که از جمله مؤسسات بخش خصوصی و مصادره‌ای قبل از انقلاب واگذار شده به این سازمان به شمار می‌رود، این سازمان دارای شبکه‌ای وسیع نشر و فروش کتاب بوده است و چندین نهاد کتابی دیگر نیز در این سازمان و نهادهای زیرمجموعه آن فعال گردیده است.
انتشارات سوره مهر، شرکت واژه‌پرداز اندیشه، موسسه کتابشهر و انتشارات امیرکبیر از جمله نهادهای فعال سازمان تبلیغات اسلامی به شمار می‌رود که البته خود انتشارات امیرکبیر نیز دارای زیرمجموعه‌هایی چون :شرکت سهامی کتابهای جیبی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، شرکت پرستو ،شرکت سیمرغ است.
مقوله کتاب برای سازمان تبلیغات آنقدر حائز اهمیت بوده و هست که برای هم افزایی بیشتر و توسعه فعالیتهایش در حوزه کتاب در سال۱۳۹۹ مؤسسه‌ای با نام بنیاد کتاب را تأسیس می‌کند.
« بنیاد کتاب رویش اندیشه سازمان تبلیغات اسلامی» به شماره ثبت ۳۴۹۸۳ با تغییر نام «مؤسسه غیر تجاری چاپ سپهر تبلیغات اسلامی» که در سال ۱۳۹۳ تأسیس شده بود به فعالیت می‌پردازد.
محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در مراسم معارفه محمد حمزه‌زاده به عنوان مدیرعامل این بنیاد که در تاریخ ۱۷ دی ۱۳۹۹ برگزار می‌شود، از جمله مسئولیتهای این بنیاد را ایجاد ارتباط میان مؤسسات وابسته به سازمان در حوزه نشر و و نهاده‌های هم سو خارج سازمان نام می‌برد.
اهم اهداف و رویکردهای درج‌شده در اساسنامه بنیاد کتاب سازمان تبلیغات اسلامی به شرح زیر است:
۱- حمایت و نظارت و هدایت مؤسسات انتشاراتی و مطبوعاتی و چاپی و ترویجی زیرمجموعهٔ سازمان تبلیغات اسلامی.
۲- توسعهٔ فرهنگ کتاب‌خوانی و ایجاد زمینه‌های ترویج مطالعه و دسترسی مخاطبان به کتاب.
۳- شبکه‌سازی ظرفیت‌های تولیدی، توزیعی و ترویجی مؤسسات سازمان و مؤسسات خارج از سازمان و ایجاد هم‌افزایی حداکثری.
۴- ارتقای کمی و کیفی تولیدات کتب ارزشمند مروج گفتمان انقلاب اسلامی.
۵- توسعهٔ شبکهٔ دسترسی مخاطبان کتابها از طریق فضاهای فیزیکی و مجازی.
۶- ایفای نقش در جهت حمایت از ناشران و فعالان فرهنگی انقلاب اسلامی.
۷- چهره‌سازی و آموزش و الگوسازی در حوزهٔ نشر انقلاب اسلامی.
۸- آموزش‌وپرورش نسلی از فعالان انقلابی در زمینه‌های متنوع نشر.
در حال حاضر محمدمهدی دادمان (رئیس حوزه هنری) به عنوان رئیس هیأت مدیره؛ میثم نیلی احمدآبادی (رئیس مجمع ناشران انقلاب اسلامی) به عنوان نایب رئیس هیئت مدیره و محمد حمزه‌زاده به عنوان مدیرعامل در این مؤسسه مشغول به فعالیت هستند.
همانطور که در بند ۵ اهداف این مؤسسه می‌بینیم توسعه شبکه دسترسی مخاطبان کتابها از طریق فضاهای فیزیکی و مجازی از جمله برنامه‌های این بنیاد به شمار می‌رود.
سازمان تبلیغات اسلامی از خیلی سالها قبل این تلاش را به شکل‌های مختلفی آغاز نموده بود. تأسیس انتشارات سوره مهر که رسما از تاریخ ۳۱ شهریور سال ۱۳۷۸ به شماره ثبت ۱۵۵۰۵۰ فعالیت خود را در ایران آغاز می‌نماید. بخشی از برنامه‌های کتاب‌محور سازمان تبلیغات اسلامی است که در یکی از معروفترین نهادهای زیرمجموعه خود یعنی «حوزه هنری» شکل گرفته و شروع به فعالیت می‌نماید. این ناشر تا به امروز ۳۶۴۰ عنوان کتاب چاپ اول و ۴۱۶۷ عنوان کتاب مجدد را به بازار کتاب عرضه نموده است. و البته به رسم مألوف بسیاری از ناشران پرکار خیلی زود تصمیم می‌گیرد که مجموعه‌ای فروشگاهی نیز برای عرضه محصولات خود تدارک ببیند.
در حال حاضر این انتشارات فروشگاه‌هایی در تهران، قم، اصفهان و ساری دارد که مجموع آنها به ۷ کتابفروشی می‌رسد، که بزرگترین کتابفروشی‌های این مجموعه در تهران یکی واقع در میدان انقلاب و دیگری واقع در خیابان حافظ، نبش خیابان سمیه است.
مدیرعامل و اعضای هیئت مدیره انتشارات سوره مهر در حال حاضر عبدالحمید قره‌داغی (مدیرعامل)، محمود عبداللهی (عضو و رئیس هیئت مدیره) و هدایت الله بهبودی (عضو و نایب رئیس هیئت مدیره) است.
پی‌نوشت:
متاسفانه مستندسازی بخش مفقود تاریخ چاپ و نشر کتاب در ایران است. من با جستجوی فراوان این اطلاعات را سامان داده‌ام و تمام تلاشت این بوده که مستند باشد، اما قطعا این اطلاعات نیاز مبرمی به رفع نواقص دارد.
به نظر من یکی از وظایف مغفول و مهم «بنیاد کتاب» سازمان تبلیغات اسلامی مستندسازی فعالیتهای مؤسسات زیرمجموعه سازمان تبلیغات است که امیدوارم هرچه زودتر انجام گردد.