چند روز پیش دوست نادیده و عزیز جناب آقای عباس سعیدی از سر لطف تصویر چند سند را برای بنده ارسال نمود. در نگاه اول دیدم که اسنادی در حوزه کتاب و مربوط به دانشگاه تهران هستند. از ایشان تقاضا کردم که تصاویر این اسناد را برایم ایمیل و یا از طریق تلگرام بفرستد. ایشان بعد از کمکی گپ و گفت از من آدرس خواستند و با گشاده‌دستی تمام محبت کرده و این اسناد را برایم پست کردند.
این اسناد عمدتا مکاتبات ونامه‌های اداری میانه سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۴۸ مربوط به کتابخانه دانشکده فنی دانشگاه تهران است. بیشترین تعداد اسناد متعلق به جمال‌الدین عصار است. ایشان دانشیار دانشکده فنی و رئیس کتابخانه دانشکده و از جمله نویسندگان کتاب‌های درسی و دانشگاهی در آن روزگار بوده است. از جمله آثاری که از ایشان چاپ و انتشار یافته می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
- هیئت علمی هندسه ترسیمی، تهران، دانشکده افسری، ۳۱۰ص.، ۱۳۳۴.
- هندسه ترسیمی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۶۸ص، ۱۳۳۵.
- هندسه ترسيمی و رقومی: برای سال ششم رياضی، تهران، شرکت سهامی نشر کتاب؛ کتاب کیهان، ۲۲۴ص، ۱۳۳۶.
- آنالیز، تهران، دانشگاه تهران، ج۲، ۱۱۵ص، ۱۳۴۳.
- محاسبه انتگرالهای معین و غیر معین، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۴.
- حل المسائل آنالیز، با همکاری پرویز شهریاری، باقر امامی، تهران، دانشگاه تهران، پنج+۳۶۷ص، ۱۳۴۸.
- هندسه ترسيمی و رقومی: برای سال ششم رياضی، تهران، شرکت سهامی طبع و نشر کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۴۷.
- متمم جبر عصار، تهران، کتابفروشی دهخدا، ۱۳۵۴.
- هندسه تصویری، تهران، شرکت سهامی طبع و نشر کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۵۴.
- هندسه رقومی و ترسیمی: برای سال ششم ریاضی، تهران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۵۶.
- محاسبه انتگرالهای معین و غیر معین، تهران، کتابفروشی دهخدا، ۱۳۵۷.
- موارد اس‍ت‍ع‍م‍ال ان‍ت‍گ‍رال در محاسبه س‍طح و ح‍ج‍م انتگرالهای دوب‍ل و ت‍رپ‍ی‍ل و س‍طح معادلات دیفرانسیل. تهران: کتابفروشی دهخدا، بی‌تا.
جمال‌الدین عصار از قرار معلوم از دوستان خسرو روزبه بوده است و در فرار او از زندان به سال ۱۳۲۶ نیز نقش داشتی و مدتی نیز در بازداشت به سر می‌برده است (سند شماره ۲۹۸/۱۱۰۶۱۳-سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران)
بجز این اسناد یک سند اهدای سه جلد کتاب توسط مهندس مهدی بازرگان و هم چنین چند سند با امضاء مرحوم استاد ایرج افشار مربوط به زمانی که ریاست کتابخانه مرکزی را عهده‌دار بودند در بین این نامه‌ها دیده می‌شود و همچنین آئین‌نامه استفاده از کتابخانه و امانت گرفتن کتاب و یا دستورالعمل ارزیابی مالی کتب و مجلات و جراید که توسط وزارت فرهنگ ابلاغ شده و چند نامه در خصوص درخواست کتاب از سرکنسولگری شاهنشاهی ایران در میلان از دیگر اسناد قابل توجه در این مجموعه است.
در این میان یک فقره قرارداد تألیف کتاب «حساب عددی و ترسیمی» متعلق به آقای عبدالله ریاضی با دانشگاه تهران نیز از جمله اسناد مهم این مجموعه است، خاصه آنکه برخی از مواد اساسنامه و آئین نامه انجمن تألیف و ترجمه دانشگاه نیز در پشت این قرارداد به‌چاپ رسیده است.
کتابخانه دانشکده فنی دانشگاه تهران از اولین کتابخانه‌های تأسیس شده در مجموعه دانشگاه تهران است که از بدو تأسیس این دانشگاه و دانشکده در سال ۱۳۱۳ فعالیت خود را آغاز می‌کند اما با این وجود تا به امروز دانسته‌های ما از کتابخانه دانشکده فنی دانشگاه تهران و مدیر این کتابخانه جناب آقای جمال‌الدین عصار بسیار کم و ناچیز بود. در حالی که با وجود این اسناد حالا چشم‌انداز روشن‌تری از این کتابخانه و چگونگی فعالیت و نیروها و همچنین مدیر فرهیخته آن داریم.
سؤالاتی که در اینجا پیش می‌آید این است که:
مگر وظیفه کتابخانه‌ها آرشیو و نگهداری این قبیل اطلاعات نیست؟
مگر نه اینکه این سوابق اداری که حالا بخشی از تاریخ دانشکده فنی و کتابخانه آن است می‌بایست در همان دانشکده و کتابخانه حفظ و نگهدارای شوند؟
فلسفه وجودی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران چیست؟
در این میان وظیفه سازمان اسناد کتابخانه ملی چیست؟
پی‌نوشت:
مدتهاست که مشغول جمع‌آوری اسناد مربوط به کتاب، چاپ و نشر هستم و تا به امروز قریب ۱۰ هزار برگ سند در این موضوع جمع‌آوری نموده‌ام و امیدوارم که روزی امکانش فراهم شود تا بتوانم همگی این اسناد را در پایگاهی بر روی اینترنت در دسترس عموم قرار دهم. بدون شک محبت‌های دوستانی چون آقای سعیدی همیشه دلگرم و امیدوار کننده بوده است.
فهرست اجمالی اسناد
-۱-
۷/۷/۱۳۱۵
فرستنده: وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
گیرنده: دانشکده فنی
موضوع سند: ارسال دفتر مخصوص برای ثبت کتب کتابخانه دانشکده فنی و شیوه استفاده از این دفتر
مهر بیضی با سجع
-۲-
۱۳/۷/۱۳۱۵
فرستنده: رئیس دانشکده فنی – عبدالله ریاضی
گیرنده: جمال‌الدین عصار متصدی کتابخانه دانشکده فنی
موضوع سند: ارسال یک جلد دفتر مخصوص ثبت کتب کتابخانه دانشکده فنی
-۳-
۱۳/۷/۱۳۱۵
فرستنده: ریاضی رئیس دانشکده فنی
گیرنده: وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
موضوع: اعلام وصول دفتر ثبت ونامه شیوه استفاده از آن
-۴-
۱۳/۵/۱۳۱۶
فرستنده: اداره حسابداری دانشکده فنی
گیرنده:
موضوع: مراجعه آقای جمال‌الدین عصار به دایره اموال برای اضافه کردن جلد اول کتاب Stadala Turbines a Vapeur به صورت حساب سال ۱۳۱۵
مهر مستطیل دستی با سجع «ورود بدفتر دانشکده فنی-نمره – تاریخ»
-۵-
۱۹/۵/۱۳۱۶
فرستنده: رئیس دانشکده فنی- عبدالله ریاضی
گیرنده: اداره حسابداری وزارت معارف
موضوع: ابلاغ نامه خطاب به آقای جمال‌الدین عصار متصدی کتابخانه دانشکده فنی برای افزودن جلد اول کتاب Stadala Turbines a Vapeur به صورت حساب سال ۱۳۱۵
-۶-
۲۲/۷/۱۳۱۶
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: اداره کل انطباعات
موضوع: تقاضای امانت برخی کتاب‌های کتابخانه ملی به آقای جمال الدین عصار دبیر دانشکده فنی بنابر مقررات
-۷-
۱۲/۸/۱۳۱۶
فرستنده: کفیل اداره انطباعات
گیرنده: کتابخانه ملی
موضوع: موافقت امانت کتاب به آقای جمال‌الدین عصار مطابق مقررات و نظامات
مهر دستی دایره با سجع «اداره کل انطباعات-وزارت معارف و اوقاف ۱۳۱۳»
مهر دستی مستطیل با سجع «ورود بدفتر دانشکده فنی-نمره- تاریخ»
-۸-
۱۲/۴/۱۳۱۸
فرستنده: کفیل وزارت فرهنگ
گیرنده: ؟
موضوع: بخشنامه اداره حسابداری (آئین‌نامه تعیین بهای کلیه کتب و مجلات وجرائد و برگهائی که در کتابخانه موجود است.)
-۹-
۷/۸/۱۳۱۸
فرستنده: رئیس اداره حسابداری – پاسدار
گیرنده: دانشسرایعالی – دانشکده فنی
موضوع: دستور استرداد کتاب‌های امانی به آقای دکتر هاز
مهر دستی مستطیل با سجع «ورود بدفتر دانشکده فنی-نمره- تاریخ»
-۱۰-
۲۴/۶/۱۳۱۹
فرستنده: رئیس اداره حسابداری- پاسدار
گیرنده: صاحب جمع کتابخانه دانشکده فنی
موضوع: مراجعه به دایره اموال برای تکمیل صورت حساب کتب
مهر دستی مستطیل با سجع «ورود بدفتر دانشکده فنی-نمره- تاریخ»
-۱۱-
۱۵/۳/۱۳۲۰
فرستنده: اسمعیل مرآت
رونوشت: خانلری
موضوع: آئین‌نامه کتابخانه دانشکده‌ها
-۱۲-
۶/۱۰/۱۳۲۰
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: متصدی کتابخانه دانشکده فنی- جمال‌الدین عصار
موضوع: اهدای سه جلد کتاب توسط مهندس مهدی بازرگان به کتابخانه دانشکده فنی
-۱۳-
۴/۱۲/۱۳۲۰
فرستنده: رئیس اداره حسابداری- پاسدار
گیرنده: متصدی کتابخانه دانشکده فنی- جمال‌الدین عصار
موضوع: معرفی صاحب جمعی اموال کتب کتابخانه دانشکده فنی
-۱۴-
۹/۱/۱۳۲۲
فرستنده: علی‌اکبر سیاسی
گیرنده: دبیر دانشکده فنی- جمال الدین عصار
موضوع: حکم ریاست کتابخانه دانشکده فنی
-۱۵-
۲۲/۸/۱۳۲۲
موضوع: اظهارنامه سجل احوال خانم رفعت طباطبایی یزدی ساکن محله عودلاجان
-۱۶-
۲۲/۴/۱۳۲۶
فرستنده: جمال الدین عصاری
گیرنده: ریاست دانشکده فنی
موضوع: درخواست برقراری فوق العاده حقوق جمال الدین عصاری برای انجام کارهای خارج از ساعات اداری در کتابخانه
-۱۷-
۱۹/۷/۱۳۲۶
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: ریاست دانشگاه
موضوع: موافقت با تقاضای آقای جمال‌الدین عصاری برای برقراری فوق‌العاده حقوق
-۱۸-
۲۸/۹/۱۳۳۰
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: شورای فرهنگی ایران و انگلیس
موضوع: معرفی و توصیه نامه آقای جمال عصار به شورای فرهنگی ایران و انگلیس برای مسافرت به انگلستان
-۱۹-
۱۸/۳/۱۳۳۲
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: جمال عصار
موضوع: نامه کسر از حقوق برای عدم حضور در دانشکده و کتابخانه و عدم رعایت قوانین و مقررات توسط آقای جمال عصار
-۲۰-
۱۷/۱/۱۳۳۲
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: جمال عصار
موضوع: شکایت برای عدم حضور و انجام وظایف محوله توسط آقای جمال عصار در کتابخانه دانشکده فنی
-۲۱-
۳۱/۳/۱۳۳۲
فرستنده: جمال عصار
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: تقاضای حضور در کتابخانه دانشکده فنی در ساعات ۲ الی ۳۰/۵
-۲۲-
۷/۴/۱۳۳۲
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: جمال عصار
موضوع: موافقت مشروط با حضور درکتابخانه در ساعات ۲ الی ۳۰/۵
-۲۳-
۲۰/۳/۱۳۳۲
فرستنده: جمال عصار
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: استعفای از مدیریت کتابخانه دانشکده فنی توسط جمال عصار
-۲۴-
۲۷/۱۲/۱۳۳۲
فرستنده: رئیس دانشگاه – دکتر سیاسی
گیرنده: جمال عصار- دبیر دانشکده فنی
موضوع: میزان فوق العاده حقوق ریاست کتابخانه و زمان پرداخت آن
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
-۲۵-
۱۵/۲/۱۳۳۷
فرستنده: دکتر مینوچهر- سرپرست ادارهکل انتشارات و روابط دانشگاهی
گیرنده: مهندس ریاضی- رئیس دانشکده فنی
موضوع: قرارداد تألیف کتاب حساب عددی و ترسیمی
-۲۶-
۲۶/۲/۱۳۳۵
فرستنده: ذبیح‌الله صفا- دبیر کمیسیون ملی یونسکو در ایران
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: تقاضای معرفی دو نفر از کتابداران آن دانشگاهبرای شرکت درکنفرانس آشنایی کتابداران با شیوه‌های جدید تنظیم اسناد و کتاب در قاهره
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
-۲۷-
۱۲/۳/۱۳۳۵
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: کمیسیون ملی یونسکو در ایران
موضوع: معرفی آقای جمال الدین عصار برای شرکت در کنفرانس کتابداران در قاهره
-۲۸-
۱۵/۹/۱۳۳۵
فرستنده: جمال‌الدین عصار
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: تقاضای افزایش ساعات حضور در ساعات صبح به دلیل افزایش تعداد دانشجویان و مراجعه‌کنندگان به کتابخانه وکمبود نیروی انسانی در کتابخانه
-۲۹-
۱۷/۹/۱۳۳۵
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: ریاست دانشگاه
موضوع: درخواست موافقت ریاست دانشگاه با حضور تماموقت آقای جمال عصار در کتابخانه و پرداخت فوق العاده حقوق
-۳۰-
۹/۱۰/۱۳۳۵
فرستنده: رئیس دانشگاه – دکتر اقبال
گیرنده: جمال الدین عصار- دانشیار ورئیس کتابخانه دانشکده فنی
موضوع: موافقت با پرداخت فوق العاده حقوق
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
-۳۱-
۱۵/۱/۱۳۳۶
فرستنده: جمال‌الدین عصار
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: پاسخ سؤال درباره پست کارشناس کتابخانه‌های وابسته به یونسکو وقبول این پست به‌عنوان داوطلب توسط جمال‌الدین عصار
-۳۲-
۱۹/۱/۱۳۳۶
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: اداره کل انتشارات و روابط دانشگاهی
موضوع: معرفی آقای جمال عصار به عنوان داوطلب پست کارشناس کتابداری
-۳۳-
۱۳/۳/۱۳۳۹
فرستنده: رئیس دانشکده فنی
گیرنده: ریاست دانشگاه
موضوع: درخواست پرداخت فوق العاده حقوق جمال عصار رئیس کتابخانه دانشکده فنی
-۳۴-
۱۱/۱۱/۱۳۴۲
فرستنده: رئیس اداره انتشارات و روابط دانشگاهی- دکتر صفا
گیرنده: جمال عصار دبیر دانشکده فنی
موضوع: دستور به اهتمام برای چاپ کتاب «هندسه ترسیمی» که چاپش به تاخیر افتاده است
-۳۵-
۲۴/۲/۱۳۴۳
فرستنده: جمال الدین عصار
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: تقاضای دریافت پاداش ریاست دانشگاه برای فعالیت در کتابخانه دانشکده فنی
-۳۶-
۱۱/۱۰/۱۳۴۷
فرستنده: دکتر میمندی نژاد
گیرنده: رئیس دانشکده فنی
موضوع: تحویل ۱۱۳۰ شماره مجله رنگین‌کمان و تقاضای پرداخت بهای مجلات
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
-۳۷-
۱۷/۱۰/۱۳۴۷
فرستنده: حیدری – مدیر کل مرکز مدارک
گیرنده: دکتر صادقی- مدیر کل روابط عمومی دانشگاه
موضوع: معرفی مرکز مدارک وزارت اطلاعات و تقاضای فراهم کردن امکان بازدید رؤسا و معاونان دانشکده‌های دانشگاه تهران
-۳۸-
۱۴/۱۲/۱۳۴۷
فرستنده: ایرج افشار- مدیر کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد
گیرنده: دانشکده فنی
موضوع: امکان دریافت امانی کتب جدید کتابخانه مرکزی در زبان انگلیسی و رشته‌های مختلف علمی و ادبی
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
-۳۹-
۲۷/۶/۱۳۴۸
فرستنده: ایرج افشار- مدیر کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد
گیرنده: دانشکده فنی
موضوع: ابلاغ زمان فعالیت کتابخانه مرکزی دانشگاه از ساعت ۳۰/۸ الی ۱۰ بعد از ظهر به صورت یکسره
-۴۰-
۸/۷/۱۳۴۸
فرستنده: مدیر امور دانشجویی دانشگاه – شاملو
گیرنده: دانشکده فنی
موضوع: تقاضای ارسال ساعات کار کتابخانه
-۴۱-
۱۵/۷/۱۳۴۸
فرستنده: سرپرست دانشکده فنی
گیرنده: سازمان سرپرستی کل دانشجویان دانشگاه
موضوع: ساعات کار کتابخانه دانشکده فنی و گزارش ساعات فعالیت کارمندان کتابخانه
-۴۲-
۲۷/۷/۱۳۴۸
فرستنده: رئیس دانشگاه- علینقی عالیخانی
گیرنده: کتابخانه مرکزی
موضوع: معرفی آقای قاسم افتخاری برای تهیه طرح سازمان خدمات کتابداری جهت بررسی وضع فعلی کتابخانه‌های دانشگاه
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
–۴۳–
۳۰/۹/۱۳۴۸
فرستنده: ایرج افشار- مدیر کتابخانه مرکزی ومرکز اسناد
گیرنده: دانشکده فنی
موضوع: اعلام زمان فعالیت کتابخانه مرکزی دانشگاه از ساعت ۸ بامداد تا ۸ شب برای استفاده هیات آموزشی و دانشجویان ومحققان
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
-۴۴-
۶/۱۰/۱۳۴۸
فرستنده: ایرج افشار- مدیر کتابخانه مرکزی ومرکز اسناد
گیرنده: دانشکده فنی
موضوع: ایجاد امکان فتوکپی در کتابخانه و اعلام بهای آن برای کمک به هیأت آموزشی و دانشجویان و محققان
مهر دستی مستطیل با سجع «دفتر دانشکده فنی- شماره- تاریخ»
–۴۵–
[بدون تاریخ]
آئین نامه استفاده از کتابخانه و امانت گرفتن کتاب
-۴۶-
[بدون تاریخ]
فرستنده: حمید شریعت رضوی
گیرنده: سرکنسولگری شاهنشاهی ایران در میلان
موضوع: تقاضای کتاب‌هایی با عکس و یا اسلاید درباره معادن ایران و نفت و زمین‌شناسی
مهر دایره با سجع «دانشگاه تهران-اداره کل انتشارات»
-۴۷-
[بدون تاریخ]
فرستنده: طالب عسگریان
گیرنده: سرکنسولگری ایران در میلان
موضوع: تقاضای کتاب، عکس و اسلاید در رشته معماری برای شناسایی معماری درایران
مهر دایره با سجع «دانشگاه تهران-اداره کل انتشارات»