جایزه سلطنتی کتاب از قدیمی‌ترین و مهمترین جایزه‌های کتاب در ایران بود که از ابتدای سال ۱۳۳۳ کار خود را آغاز و آخرین دوره آن در سال ۱۳۵۶ برگزار شد. این جایزه فروردین ماه هر سال و توسط محمدرضاشاه پهلوی به برگزیدان خود اهدا میشد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ دیگر این جایزه برگزار نگردید، تا آنکه اولین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۱ آغاز به‌کار نمود. این جایزه نیز همه‌ساله در بهمن ماه توسط ریاست جمهور به برگزیدگان اهدا می‌گردد، جایزه‌ای که امسال چهلمین دوره خود را پشت سر گذاشت.
بسیاری از ابتدا برگزاری چنین جایزه‌ای را اشتباه می‌دانند، اینکه دولت و متولی صدور مجوز کتاب و ممیزی و سانسور خود به آثاری جایزه بدهد خالی از شبه و ایراد نمی‌دانند. سیستم داوری و انتخاب داوران و کتاب‌ها هم همیشه در زمان‌هایی بیشتر و در زمان‌هایی کمتر همواره مورد انتقاد بوده است. با این وجود بزرگترین و مهمترین علامت سؤال این جایزه در تمامی این سالها کانالیزه کردن نگاه‌های حکومتی در انتخاب‌هایش بوده و اینکه در دوره‌هایی جریان حاکم بر دواری و یا خود داوران سعی در اعمال نفوذ و سلیقه داشته است. البته که هیچ‌کدام از دبیران علمی و داوران چنین مطلبی را تائید نمی‌کنند. اما چنین نگاهی از منظر ناشران و نویسندگان همیشه مطرح بوده است.
در تمام این چهل سال جایزه کتاب سال در زمینه انتخاب دبیر علمی، داوری و ناداوری، اجرا، برگزاری مراسم و اهدای جوایز حواشی بسیاری داشته است، بخش‌هایی که متاسفانه آنگونه که باید ثبت و ضبط و در خاطره‌ها و تاریخ نمی‌ماند. آنچه از این حواشی در ذهن من مانده و یا بدان برخورد کرده‌ام را در زیر فهرست کردم و ایکاش که این حواشی تکمیل و به‌شکلی مستند و دقیق‌تر ثبت و در تاریخ کتاب ایران ماندگار گردد.
۱۳۷۶-
خانم دکتر شیرین بیانی در پانزدهمین دوره جایزه کتاب سال برای کتاب «دین و دولت در ایران عهد مغول» برنده این جایزه شده بود که همه ۵۰ سکه خود را به کتابخانه‌های عمومی شهر تهران اهدا نمود!
۱۳۸۵-
امیرحسین چهلتن که کتاب «سپیده دم ایرانی» او در زمره نامزدان بخش ادبیات داستانی این جایزه بود بخاطر رفتارهای بانی این مسابقه (وزارت ارشاد) در سه دهه گذشته که همواره مورد انتقاد او بوده از حضور در این جشنواره انصراف داد.
۱۳۸۸-
آقای دکتر رسول جعفریان که کتاب «اطلس شعیه» او به‌عنوان اثر برگزیده در بخش تاریخ اسلام و ملل اسلامی برگزیده شده بود. درست یکساعت قبل از برگزاری مراسم اعلام شد که لوح این کتاب از سوی ریاست جمهوری (محمود احمدی‌نژاد) امضا نشده است! شرح این ماجرا در مجلد اول از کتاب «کلک و کتاب» دکتر رسول جعفریان به‌تفصیل آمده که خواندنی است.
۱۳۸۹-
محمود احمدی‌نژاد بر خلاف رویه دوره‌های پیشین در مرسم اهدای این جایزه در تالار وحدت حضور پیدا نکرد و و این مراسم بدون حضور رئیس جمهور وقت برگزار شد!
۱۳۹۲-
سیدعلی صالحی نیز در سال ۱۳۹۲(حسن روحانی) که کتابش «عاشقه‌های بعد از گرگ» در زمره نامزدان بخش شعر سی و یکمین دوره جایزه کتاب سال قرار گرفته بود، در نامه‌ای رسمی و به‌علت دولتی بودن این جایزه از حضور در این جشنواره انصراف داد.
۱۳۹۴-
اصغر فرهادی برای کتاب «هفت فیلم‌نامه از اصغر فرهادی» در بخش هنر به‌عنوان برگزیده در سی و سومین دوره کتاب سال انتخاب شد که در مراسم شرکت نکرد و البته بنده به‌همراه مدیر روابط عمومی خانه کتاب بعدا جایزه و لوح این جشنواره را به‌صوت حضوری به‌ایشان تقدیم نمودیم.
۱۳۹۵-
استاد روئین پاکباز برای کتاب «دایره المعارف هنر» به‌عنوان برگزیده در بخش هنر انتخاب شدند که در جشنواره حضور نداشتند و بنده که برای تقدیم لوح تقدیر و جایزه خدمت ایشان رسیدم از گرفتن ۳۰ سکه جایزه امتناع کردند و بعد از اصرار فراوان این سکه‌ها را به همکاران خود در انتشارات فرهنگ معاصر اهدا کردند و تنها لوح تقدیر را پذیرفتند.
۱۳۹۷-
با آغاز دور جدید مشکلات اقتصادی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی که سکه بهار آزادی بود جای خود را به‌پول نقد داد. پیش از این جایزه کتاب سال در دوره‌هایی ۵۰ سکه و بعد از آن به ۳۰ سکه بهار آزادی تقلیل پیدا کرده بود.
۱۳۹۹-
کاوه لاجوری نیز که کتاب «جستاری در خصوص فاهمه بشری» تألیف جان لاک را ترجمه و در زمره نامزدان بخش فلسفه و روان‌شناسی بود برای «اعتراض رساتر به سانسور» از حضور در این جایزه انصراف داد.
۱۳۹۹-
مراسم اختتامیه جایزه کتاب سال برخلاف رویه پیشین که در بهمن‌ماه برگزار میشد تحت تاثیر پاندومی کرونا در کاخ سعدآباد و با حضور رئیس جمهور و برگزیدگان آن برگزار گردید!
۱۴۰۰-
مراسم اختتامیه جایزه کتاب سال بر خلاف رویه همیشگی که در بهمن ماه برگزار میشد در دیرترین حالت ممکن در ۲۴ اسفند ماه با حضور ابراهیم رئیسی برگزار گردید!
۱۴۰۱-
دکتر هومن یوسفدهی که کتاب «کلیات اشرف مازندرانی» با تصحیح ایشان برگزیده این جایزه شده بود در مراسم پایانی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی حضور پیدا نکرد.